6 ઑક્ટો, 2018

Gpsc exam material

GPSC exam preparation

1. શ્રી અરવિંદ ઘોષે ક્યાં પુસ્તકમાં ક્રાંતિની યોજના આલેખી હતી? 
   Ans. ભવાની મંદિર

2. શ્રી અરવિંદ ઘોષનાં ક્રાંતિકારી વિચારોને વાચા આપનાર સામાયિક હતું? 
   Ans. દક્ષિણા 

3. મેડમ ભિખાઈજી કામાએ ક્યાં દેશમાં હિંદનો રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવ્યો હતો? 
   Ans. જર્મની 

4. 'ખિલાફત આંદોલનને હિંદનાં રાષ્ટ્રીય આંદોલન જોડવામાં આવ્યું તે એક મોટી ભૂલ હતી.' આ વિધાન 
ટાંકનાર ભારતનાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ કોણ હતા? 
   Ans. એમ. સી. ચાગલા 

5. ઓપરેશન ફલડ શેની સાથે જોડાયેલું છે? 
   Ans. દૂધ ઉત્પાદન 

6. ભારતમાં સૌથી વધુ વરસાદ મેળવતું ક્ષેત્ર મોનસરિમ કયા રાજ્યમાં આવેલું છે? 
   Ans. મેઘાલય 

7. વિજયનગર સામ્રાજ્યની રાજધાની હમ્પી કઈ નદીનાં કિનારે આવેલી હતી? 
   Ans. કૃષ્ણા 

8. કયો દેશ ઔધોગિક ક્રાંતિની માતૃભૂમિ બન્યો? 
   Ans. ઈંગ્લેન્ડ 

9. 'અકિંચન' શબ્દનો સમાનાર્થી 
   Ans. ગરીબ 

10. 'સ્વરાજ મારો જન્મસિદ્ધ હક છે અને તેને લઈને જ હું ઝંપીશ.' આ વિધાન કહેનાર? 
   Ans. બાળ ગંગાધર તિલક 

11. 5 જુન વિશ્વ પર્યાવરણ દિવસની આ વર્ષની થીમ? 
   Ans. બીટ ધિ પ્લાસ્ટિક 

12. શૂરપાણેશ્વર અભયારણ્ય કયા જિલ્લામાં આવેલું છે? 
   Ans. નર્મદા 

13. ગુજરાતનું સૌથી મોટું સરોવર 
   Ans. નળ સરોવર 

14. ગુજરાતમાં સૌથી વધુ વરસાદ કયા જિલ્લામાં પડે છે? 
   Ans. વલસાડ 

15. ગુજરાતનું કયું સ્થાન સાક્ષરનગર તરીકે ઓળખાય છે? 
   Ans. નડિયાદ 

16. ગુજરાતમાં અશોકનો પ્રાચીન શિલાલેખ ક્યાં આવેલો છે? 
   Ans. ગિરનાર તળેટી 

17. ગુજરાતમાં સાધુઓનું પિયર
   Ans. જુનાગઢ 

18. શર્મિષ્ઠા તળાવ ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. વડનગર 

19. ઘુડખર અભયારણ્ય ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. કચ્છ 

20. ખોડિયાર બંધ કઈ નદી પર છે? 
   Ans. શેત્રુંજી 

21. મહેલોનું શહેર કોને કહેવામાં આવે છે? 
   Ans. વડોદરા 

22. ગુજરાતની પૂર્વ - પશ્ચિમની લંબાઈ કેટલી? 
   Ans. 500 કિ.મી. 

23. તાનારીરી સંગીત મહોત્સવ ક્યાં યોજાય છે?
   Ans. વડનગર 

24. માધવપુરનો મેળો કયા જિલ્લામાં ભરાય છે? 
   Ans. પોરબંદર 

25. ગુજરાતની કુંવારિકા નદીઓ 
   Ans. બનાસ, સરસ્વતી, રૂપેણ 

26. વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ ગુજરાતનો સૌથી મોટો જિલ્લો 
   Ans. કચ્છ 

27. ધરોઈ યોજના કઈ નદી પર આવેલી છે? 
   Ans. સાબરમતી 

28. તેન તળાવ ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. ડભોઇ 

29. ગુજરાતમાં સાત નદીઓનો સંગમ ક્યાં સ્થળે થાય છે? 
   Ans. વૌઠા 

30. દેશનું સૌથી મોટું ખનીજતેલ શુદ્ધિકરણનું કારખાનું ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. જામનગર 

31. પંજાબ કેસરી તરીકે કોણ ઓળખાય છે?
   Ans. લાલા લજપતરાય 

32. પ્રથમ વ્યક્તિગત સત્યાગ્રહી કોણ હતા? 
   Ans. વિનોબા ભાવે 

 33. કઈ ગુજરાતી નવલકથા 1857નાં સંગ્રામનાં અનુસંધાનમાં લખાઈ છે? 
   Ans. ભારેલો અગ્નિ 

34. ચાફેકર બંધુઓ તરીકે કોણ ઓળખાય છે? 
   Ans. દતાત્રેય અને બાલકૃષ્ણ 

35. કયા ક્રાંતિકારી નેતા પાછળથી મહર્ષિ તરીકે ઓળખાયા? 
   Ans. અરવિંદ ઘોષ 

36. 'આનંદમઠ' પુસ્તકનાં રચયિતા? 
   Ans. બંકિમચંદ્ર ચેટરજી 

37. 'સરફરોશી કી તમન્ના અબ હમારે દિલ મેં હૈ' કોની પંક્તિ છે? 
   Ans. રામપ્રસાદ બિસ્મિલ 

38. ગુજરાતનાં કયા ક્રાંતિકારી 'ડુંગળીચોર' તરીકે ઓળખાય છે? 
   Ans. મોહનલાલ પંડ્યા 

39. 'અભિનવ ભારત' name ક્રાંતિકારી સંસ્થા કોને સ્થાપી? 
   Ans. વીર સાવરકર 

40. 'કેશરી' શબ્દનો સમાનાર્થી? 
   Ans. સિંહ 

41. 1857નાં સ્વતંત્રતા સંગ્રામનું પ્રતિક શું હતું? 
   Ans. કમળ અને રોટી 

42. મુંબઈમાં સર્વપ્રથમ મહિલા વિશ્વ વિદ્યાલયની સ્થાપના કોણે કરી હતી? 
   Ans. ડી. કે. કેર્વ 

43. 'કેશરી' અને 'મરાઠ' સામયિકોની શરૂઆત કોણે કરી હતી? 
   Ans. બાળગંગાધર તિલક 

44. 'શિવાજી ઉત્સવ' અને 'ગણેશોત્સવ'ની શરૂઆત કોને કરાવી? 
   Ans. બાળગંગાધર તિલક 

45. ભારતનાં પ્રથમ ન્યાયાધીશ કોણ હતા? 
   Ans. હરિલાલ કણીયા 

46. દેશનાં બંધારણીય વડા કોણ છે? 
   Ans. રાષ્ટ્રપતિ 

47. આપણી રાષ્ટ્રીય મુદ્રામાં રહેલ દોડતો આખલો શેનું સૂચન કરે છે? 
   Ans. કઠિન પરિશ્રમ 

48. ભારતમાં કેટલા સ્તરનું પંચાયતી રાજ છે? 
   Ans. ત્રણ સ્તર 

49. ભારતનાં પ્રથમ નાગરિક કોણ છે? 
   Ans. રાષ્ટ્પતિ 

50. ભારતનાં પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિનું નામ? 
   Ans. ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ 

51. 'સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ આંતરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટ' ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. અમદાવાદ 

52. ગુજરાતમાં ઇન્ડિયન પેટ્રોકેમિકલ્સ કોર્પોરેશન લિ. ક્યાં આવેલું છે? 
   Ans. વડોદરા 

53. ગુજરાત રાજ્યની સરહદો અન્ય કેટલા રાજ્ય સાથે સંકળાયેલી છે? 
   Ans. ત્રણ 

54. સરસ્વતી નદી પર કયા સ્થળે બંધ બાંધવામાં આવ્યો છે? 
   Ans. મુક્તેશ્વર 

55. ગુજરાતનો કયો મેળો ગધેડાની લે-વેચ માટે પ્રસિદ્ધ છે? 
   Ans. વૌઠા 

56. ગુજરાતનું પ્રથમ ટેલીવિઝન કેન્દ્ર કયું છે? 
   Ans. પીજ 

57. 'કલ્પસર' શું છે? 
   Ans. ખંભાતનાં અખાતમાંથી મીઠું પાણી મેળવવાની યોજના 

58. સમગ્ર વિશ્વમાં ઘુડખર નામનું પ્રાણી ફક્ત કઈ જગ્યાએ જોવા મળે છે? 
   Ans. કચ્છનાં નાના રણમાં 

59. પ્રખ્યાત બિંદુ સરોવર ક્યાં આવેલ છે? 
   Ans. સિદ્ધપુર 

60. ભરૂચ પાસે નર્મદા નદી પર કયો બ્રીજ આવેલો છે? 
   Ans. ગોલ્ડન બ્રીજ 

61. બનારસ હિંદુ વિશ્વ વિદ્યાલયનાં સ્થાપક કોણ હતા? 
   Ans. પં. મદનમોહન માલવિયા 

62. આપણા બંધારણનાં કયા આર્ટીકલ પ્રમાણે અસ્પૃશ્યતા નાબૂદ થઈ છે? 
   Ans. 17 

63. ભારતે ઈ.સ. 1975માં છોડેલા સૌપ્રથમ ઉપગ્રહનું નામ? 
   Ans. આર્યભટ્ટ 

64. હિંદ છોડો ચળવળમાં પ્રથમ સત્યાગ્રહી થવાનું માન કોને મળ્યું?
   Ans. આચાર્ય વિનોબા ભાવે 

65. 'વાંસદા' રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન કયા જિલ્લામાં આવેલ છે?
   Ans. નવસારી 

66. ગાંધીજીનાં આધ્યાત્મિક ગુરુ કોણ હતા? 
   Ans. શ્રીમદ રાજચંદ્ર 

67. કોનાં પ્રયાસોથી ભારતમાં અંગ્રેજી ભાષા દ્વારા શિક્ષણ આપવાનો પ્રારંભ થયો હતો? 
   Ans. લોર્ડ મેકાલો 

68. અંગ્રેજોએ પોતાનું પ્રથમ વ્યાપારી કેન્દ્ર કયા શહેરમાં સ્થાપ્યું હતું? 
   Ans. સુરત 

69. સતીપ્રથા પર પ્રતિબંધ કોણે મુકાવ્યો હતો? 
   Ans. રાજા રામમોહન રાય 

70. આપણા દેશનાં વિકાસ માટે કયા પંચની રચના કરવામાં આવી? 
   Ans. આયોજનપંચ 

71. વડોદરા કઈ નદીનાં કિનારે આવેલું છે? 
   Ans. વિશ્વામિત્રી

72. કઈ નદી કર્કવૃતને બે વખત છેડે છે?
   Ans. મહી 

73. કઈ નદીને સૂર્યપુત્રી નદી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે? 
   Ans. તાપી 

74. નર્મદા જિલ્લાનું મુખ્ય મથક? 
   Ans. રાજપીપળા

75. ગુજરાતમાં દૂધસાગર ડેરી ક્યાં આવેલી છે? 
   Ans. મહેસાણા 

ગુજરાતી ભાષાની જાણીતી પંક્તિ અને તેના લેખકો


 1.    ભાષાને શું વળગે ભૂર, રણમાં જે જીતે તે શુર.     

                                          - અખો     

2.    મને એ જોઇને હસવું હજારો વાર આવે છે,

         પ્રભુ! તારા બનાવેલા તને આજે બનાવે છે.    

                            - હરજી લવજી દામાણી    

3.    જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે યાદી ભરી ત્યાં આપની,  

                                         - કવિ કલાપી   

4.    યા હોમ કરીને પડો, ફતેહ છે આગે.  

                          - કવિ નર્મદ     

5.    અમને નાખો જિંદગીની આગમાં, આગને પણ  ફેરવીશું બાગમાં.....  

                                              - શેખાદમ આબુવાલા    

6.    હેજી તારા આંગણીયે કોઈ આવે તો

         એને આવકારો મીઠો આપજે રે......    

                             - દુલા કાગ    

7.    ઉપરવાળી બેંક બેઠી છે આપની માલામાલ;

        આજનું ખાણું આજ આપે ને કાલની વાતો કાલ. 

                                          - મકરંદ દવે   

 

8.    હું માનવી માનવ થાઉં તો ધણું.    

                         - સુન્દરમ્ 

   

9.    જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી ત્યાં ત્યાં સદાકાળ ગુજરાત.   

                                        - અરદેશર ખબરદાર    

10.    જય જય ગરવી ગુજરાત જય જય ગરવી ગુજરાત અરુણું પ્રભાત.    

                                                           - કવિ નર્મદ    

11.    જ્યાં સુધી ગુજરાતી ભાષાને ને હું ઉચ્ચ સ્થાન પર નહી મુકું ત્યાં સુધી હું પાધડી નહીં બાંધુ.                                                                                               - પ્રેમાંનદ 

 

12.    ગુણવંતી ગુજરાત, અમારી ગુણવંતી ગુજરાત નમીએ

                   નમીએ માત, અમારી ગુણવંતી ગુજરાત.       

                                - કવિ અરદેશર ખબરદાર

13.    મળતાં મળી ગઈ મોંધેરી ગુજરાત ગુજરાત મોરી મોરી રે.    

                                              - ઉમાશંકર જોશી    

14.    ધન્હો! ધન્ય જ પુણ્ય પ્રદેશ અમારો ગુણીયન ગુર્જર-દેશ   

                                                 - ન્હાનાલાલ    

15.    હા ! પસ્તાવો વિપુલ ઝરણું સ્વર્ગથી ઉતર્યું છે,

           પાપી તેમાં ડૂબકી દઈને પુણ્યશાળી બને છે.   

                                              - કલાપી 

   

16.    જનનીની જોડ સખી! 

            નહિ જડે રે લોલ!    

                  - કવિ બોટાદકર     

17.    રામ રાખે તેમ રહીએ, ઓધવજી રામ રાખે તેમ રહીએ.    

                                                - મીરાંબાઈ     

18.    જીવન અંજલી થાજો ! મારું જીવન અંજલી થાજો,

             ભૂખ્યા કાજે ભોજન બનજો,તરસ્યાનું જળ થાજો.               

                                        - કરસનદાસ માણેક 

19.    છેલ્લો કટોરો ઝેરનો આ પી જજો બાપુ !

             સાગર પીનારા અંજલિ નવ ઢોળજો બાપુ !              

                                    - ઝવેરચંદ મેધાણી 

20.    રે પંખીડા! સુખથી ચણજો,ગીતવા કાઈ ગાજો,

                 શાને આવા મુજથી ડરીને ખેલ છોડી ઊડો છો.          

                                                -  કવિ કલાપી 

21.    હતો હું સુતો પારણે પુત્ર નાનો રડું છેક તો રાખતું કોણ છાનો?  

                                                       - દલપતરામ 

22.    તુજ મહેફિલમાં સૌને નોતરજે જમને અશ્રુનો થાળ એકલો.     

                                                  - કવિ કલાપી 

23.    આવે છે મને યાદ દિવસરાત ખુદાની લાગે છે હવે જિંદગી સોગાત ખુદાની.          

                                                               - બરકત વિરાણી 

24.    રસ્તો નહીં જડે તો રસ્તો કરી જવાના,

          થોડા અમે મૂંઝાઈ મનમાં મરી જવાના?            

                                  - અમૃત ધાયલ     

25.    ત્રણ વાનાં મુજને મળ્યાં, હૈયું, મસ્તક, હાથ;

           બહુ આપી દીધું નાથ, જા, ચોથું નથી માગવું.          

                                     - ઉમાશંકર જોશી 

26.    સિંહને શસ્ત્ર શાં! અને વીરને મુત્યુ શાં!         

                          - કવિ ન્હાનાલાલ

27.    શોધતો હતો ફૂલને ફોરમ શોધવી હતી.

                             - ચંદ્રકાન્ત શેઠ

28.    મંગલ મંદિર ખોલો! દયામય મંગલ મંદિર ખોલો!     

 - નરસિંહરાવ દિવેટિયા 

29.     મારી આંખે કંકુના સૂરજ આથમ્યા...        

                            - રાવજી પટેલ 

30.    વ્યક્તિ મટી બનું હું વિશ્વમાનવી.            

                     - ઉમાશંકર જોશી 

31.    મારા નયણામાંની આળસ રે ન નીરખ્યા હરિને જરી

               એક મટકુ ન માંડ્યું રે,ન ઠરિયા ઝાંખી કરી.            

                                             - ન્હાનાલાલ 

32.    સૌંદર્ય વેડફી દેતા નાના સુંદરતા મળે, 

        સૌદર્ય પામવા માટે સુંદર બનવું પડે. 

                                   - કલાપી      

 

33.    વૈષ્ણવજન તો તેને રે કહીએ......                 

                       - નરસિંહ મહેતા 

34.    એક મુરખને એવી ટેવ, પત્થર એટલા પૂજે દેવ....        

                                                  - અખો 

35.    હરિનો માર્ગ છે શૂરાનો,નહીં કાયરનું કામ જો ને. 

                                             - પ્રીતમ 

36.    શ્યામ રંગ સમીપે ન જાઉં,            

                       - દયારામ   

 

37.    મેરૂ રે ડગેને જેનાં મનના ડગે....               

                        - ગંગાસતી     

38.    વ્રજ વહાલું રે, વૈકુંઠ નહીં આવું, 

                                 - દયારામ  

 

39.    અંધેરી નગરી ને ગંડુ રાજા....   

                      - દલપતરામ     

40.    આ વાધને કરૂણ ગાન વિશેષ ભાવે...   

                     - નરસિંહરાવ દિવેટિયા

41.    નિશાન ચૂફ માફ, નહી નીચું નિશાન..     

                               - બ.ક.ઠાકર    

42.    મને એ સમજાતું નથી કે આવું શાને થાય છે.

                              - કરસનદાસ માણેક 

43.    માનવી ભૂંડો નથી, ભૂખ ભૂંડી છે,      

                    - પન્નાલાલ પટેલ 

 મારી

44.    ઈંધના વીણવા ગઈતી મોરી સહિયર, 

                              - રાજેન્દ્ર શાહ

45.    પાન લીલુ જોયું ને તમે યાદ આવ્યા,  

         જાણે મોસમનો પહેલો વરસાદ ઝીલ્યો રામ, 

               એક તરણું કોળ્યું ને તને યાદ આવ્યા, 

                                         - હરીન્દ્ર દવે 

શું વૃક્ષો રડે છે ?.. હા તેને કોઇ કાપે તો રડે છે !!

- દુકાળગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં પાણીના અભાવે વૃક્ષો તંગ સ્થિતિમાં જીવે છે; વૃક્ષો પાણી માટે સાદ પાડે છે..

- મૂળિયામાંથી રીંગોનો વૃક્ષો 'સ્ટ્રો' તરીકે ઉપયોગ કરે છે

- મધમાખી ફૂલો પાસેથી પરાગરજ લેતા પહેલાં કૉમ્યુનિકેશન કરે છે:અવાજ સાંભળવાનો ડીવાઇસ..

- યુકેલિપ્ટ્સના ઝાડમાંથી આવતો અવાજ સાંભળવા બ્રિટનના રૉયલ બૉટોનીકલ ક્યૂ ગાર્ડનમાં હેડ ફોન અપાય છે
-હવામાન પ્રમાણે વૃક્ષોનો અવાજ બદલાય છે

શું વૃક્ષો રડે છે ? જવાબમાં 'હા' છે. જ્યારે તે પાણી માટે ઝૂરે છે ત્યારે તે કણસે છે અને અવાજ કરે છે. કમનસીબે આપણે આ અવાજ સાંભળી શકતા નથી. કેમ કે તે અલ્ટ્રાસોનિક સાઉન્ડ હોય છે. જે આપણે સાંભળી શકતા નથી. જો કે હવે વિજ્ઞાાનીઓએ શોધી કાઢ્યું છે કે વૃક્ષો આપણી મદદ માગવા રડે છે !!

એવું નથી કે માત્ર પાણીની ડીમાન્ડ માટે તે રડે છે પણ તે ભયથી રડે છે, દુખાવાથી રડે છે, ઠંડી લાગવાથી રડે છે.
વૃક્ષો ખુબ ઉંચા હોઈ આ ટયુબોએ પાણી ઉપર સુધી પહોંચાડવા ખુબ જોર લગાવવું પડે છે. જેમ કે નીચે મુકેલા પાણીના ગ્લાસમાં થોડું પાણી હોય અને તેને ઉપર સુધી પહોંચાડવામાં જેટલું જોર લગાવવું પડે એટલું જોર ટયુબો કરે છે. દરેક પાંદડા કે ડાળી સુધી પાણી પહોંચાડવા વધુ પ્રેસર કરવું પડે છે. દુકાળગ્રસ્ત વિસ્તારોમાંના ઝાડ નીચે પાણી ઓછું હોય છે. જ્યારે મૂળીયામાંની ટયુબો તે ખેંચે છે ત્યારે અંદર હવાના પરપોટા આવી જાય છે જે સમગ્ર ટયુબોને કામ કરતી અટકાવી દે છે. કેમ કે તે પરપોટાથી જામ થઇ જાય છે.

ફિઝીક્સ વિજ્ઞાાની એલેકઝાંડર પોનોમારકીનોના નેતૃત્વ હેઠળ ફ્રાંસની ગ્રેનાબલ યુનિવર્સિટીના વિજ્ઞાાનીઓની ટીમે વિવિધ અવાજો જુદા પાડીને પ્રયોગ કર્યા હતા. (હકીકતે તો વૃક્ષને જ્યારે કાપવામાં આવે છે ત્યારે પણ તે રડે છે, જો કે આ બાબતના પ્રચારથી વૃક્ષ કાપવાના ધંધા પર મોટો ફટકો પડી શકે છે)

ઝાડ પાણી કેવી રીતે પીવે છે ? તેના લાંબા મૂળીયા 'સ્ટ્રો' સમાન હોય છે. આ મૂળીયામાં ખાસ પ્રકારની ગૂંચડાવાળી ટયુબ જેવા રેસા હોય છે. આવા રેસા-ટયુબને ઝાયલેમ કહે છે જે પાણીને ખેંચીને પાંદડા તેમજ ડાળીઓ સુધી પહોંચાડે છે.

આ સ્થિતિને કેવીએશન (પોલાણનો અવાજ) કહે છે. જેના કારણે કેટલાંક વૃક્ષ લીલોતરી ગુમાવે છે તો કેટલાંક સૂકાઇને મોતને ભેટે છે.

સીધી ભાષામાં લખીએ તો વૃક્ષના મૂળીયા-થડનું મુખ્ય કામ પાણીનું ઉપર તરફ વહન કરવાનું છે. જ્યારે પાણી ખેંચવા જોર કરતી વખતે વૃક્ષ તંગ સ્થિતિ અનુભવે છે. આ સ્થિતિમાં તેની વોટર ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમ અટકી જાય છે.
કેવીયેશનનો અવાજ માઇક્રોફોન પકડી શકે છે. જ્યારે વૃક્ષને ઓછું પાણી મળે છે ત્યારે કેવીએશનનો અવાજ વધે છે અને મૂળીયાની પેશીઓમાં બબલ વધે છે. પાણીની અછત વખતે વૃક્ષોના અવાજના મોજાં તીવ્ર બને છે.

વિચારો કે કોઈ એવું ડીવાઇસ હોય કે જે વૃક્ષ સાથે બાંધેલું હોય અને તેને પાણી જોઈએ ત્યારે અવાજ કરે ! અવાજ એક સંશોધન માટે એરીઝોનાના જીવશાસ્ત્રીઓની બે કંપનીઓએ ઓછી કિંમતનું એકોસ્ટીક ડીટેકટર વિકસાવ્યું હતું. જેનાથી વૃક્ષો સાથે વાત થઇ શકે છે. આપણે ઇચ્છીએ કે તે લોકો એવી લેંગવેજનું કોડીંગ કરે કે જેનાથી વૃક્ષો ઠંડી કે ગરમી અંગે બોલે તો સમજી શકાય.

બ્રિટનના રોયલ બોટોનીકલ કયૂ ગાર્ડનમાં મુલાકાતીઓને હેડફોન આપીને યુકેલીપ્ટસના ઝાડમાંથી આવતી ધુ્રજારી સંભળાવવામાં આવે છે. નેચરલ એન્વાયોર્નમેન્ટ રિસર્ચ કાઉન્સીલે આ પ્રોજેક્ટને ફંડ આપ્યું છે. વૃક્ષોની વિવિધ જાતિઓ વચ્ચેના અવાજમાં થતા ફેરફાર પર પણ સંશોધન ચાલે છે. મૂળીયા મારફતે કયું વૃક્ષ વધુ પાણી ખેંચે છે તે પર પણ સંશોધનો શરૃ થયા છે.

નેચર મેગેઝીને નોંધ્યું છે કે સખત વરસાદવાળા વિસ્તારમાં કે રણ પ્રદેશમાંના વૃક્ષો વચ્ચેના ભેદ પારખવા માટે પણ સંશોધનો ચાલે છે. પાઇન ટ્રી જેવી કેટલીક જાતો ડગલસ ફલાય પર સંશોધન ચાલે છે. વૃક્ષની સ્થિતિ પરથી તેને મળતા પાણીનું પ્રમાણ નક્કી થઈ શકે છે એમ મનાય છે.

દુકાળગ્રસ્ત વિસ્તારોમાંના વૃક્ષો ગજબની સહનશક્તિ બતાવે છે. તે થોડા પાણીથી જીવીત રહે છે. કેટલાંક તો પાણી વિના પણ લાંબુ ખેંચે છે. તે પોતાની ચયાપચનની શક્તિ પણ પાણીના અભાવના કારણે બદલી નાંખે છે. જોકે જ્યારે પાણી મળે છે ત્યારે તે પોતાની સુકાયેલી નસો ફરી પુનર્જીવીત કરી શકતા નથી એટલે સુકાઇ જાય છે. વૃક્ષનું સુકાઇ જવું એટલે મોતને ભેટવું. કેટલાંક વૃક્ષોની નસો પાણી મળવાથી ફરી સક્રીય થઇ જાય છે.

ઍલેક્સ મૅટકાફ નામના આર્ટીસ્ટે વૃક્ષોનો અવાજ સાંભળી શકાય એવું ડીવાઇસ બનાવ્યું હતું.

 તો પછી વૃક્ષો કેવો અવાજ કરે છે ? જ્યારે બાળક આ અવાજ સાંભળે છે ત્યારે તેને મોટરબાઇક કે તોફાની પવનનો અવાજ લાગે છે. પરંતુ જ્યારે તેને ધ્યાનથી સાંભળવામાં આવે ત્યારે તે ટીક.. ટીક જેવો અવાજ કરે છે. એકવાર તમે તેને સાંભળવાનું શરૃ કરો તો તેને અવગણી ના શકો !! આ ટીક.. ટીક અવાજ વૃક્ષ પાણી પીવે તેનો છે. તેના મૂળીયામાં આવેલી રીંગો મારફતે તે પાણી પીવે છે.

મૅટકાફનું ડીવાઇસ ત્યારે અવાજ કરે છે કે જ્યારે વૃક્ષમાં કાણું પાડવામાં આવે છે ત્યારે પણ તે અવાજ કરે છે. ત્યારબાદ આ ડીવાઇસને મોડીફાઇડ કરીને તેમાં એમ્પલીફાઇડ કરીને અવાજ ૩૩ ગણો વધારાયો હતો, તેમજ આજુબાજુનો બીનજરૃરી અવાજ પણ અટકાવાયો હતો. જેમ હવામાન બદલાતું હતું એમ અવાજ પણ બદલાતો હતો.

બાયોલોજીસ્ટ જેક સ્કલ્ટએ અને લૅન બૅલ્ડવીને તો તેમના સંશોધનમાં એટલે સુધી લખ્યું છે કે કોઇ પોતાને ખાય કે પોતાને ત્યાં માળો બાંધે તે વૃક્ષને નથી ગમતું. વૃક્ષ એ એકદમ ધીમું પ્રાણી કહી શકાય. પ્રાણી અને એ બંનેમાં તફાવત એ છે કે જ્યારે કોઇ તેના પર હુમલો કરે ત્યારે તે ભાગી શકતું નથી.

ઘણાં ઉદાહરણો એવા છે કે જેમાં જીવાણુઓ અને વૃક્ષ વચ્ચે કોમ્યુનિકેશન થાય છે. ટોમેટો કે અન્ય ફુલો પરથી પરાગરજ લેતી વખતે મધમાખી તેમની સાથે કોમ્યુનિકેટ કરે છે.

 વિજ્ઞાાનીઓ હવે બે વૃક્ષોના મૂળીયા વચ્ચે જમીનની અંદર થતા કોમ્યુનિકેશન પર સંશોધન કરે છે. જે રીતે આપણે ઈન્ટરનેટના માળખા દ્વારા મેસેજ મોકલીએ છીએ એમ જમીનમાંના મૂળીયા ફંગસ મારફતે મેસેજ મોકલે છે.

પ્રાણીઓ અને વૃક્ષોનો અવાજ સાંભળીને સમજી શકાય એવા સંશોધનો થાય ત્યાં સુધી હું જીવતી રહીશ એવી મને શ્રધ્ધા છે. આ સંશોધન ખૂબ મહત્વના બની રહેશે.

સંવેદના મેનકા ગાંધી

સૌજન્ય:ગુજરાત સમાચાર

ઝેરી જીવાણુઓ સામે બાયોલોજીકલ શસ્ત્ર... ''કીડી''


એક દરમાં ૨૦૦ પ્રકારની કીડીઓ રહે છે, સંયુક્ત હુમલો કરતી કીડીઓ ઝેરી જીવાણુઓનો ખાત્મો બોલાવે છે

ખેતીમાં કીડીઓના ઉપયોગની મહત્ત્વતા સમજાવવાની જરૂર છે: રાસાયણિક ખાતર વગર થતા પાકમાં કીડીઓની મહત્ત્વની ભૂમિકા

ફળો બગાડતા જીવાણુઓને  વેઇપર પ્રકારની કીડીઓ ભગાડે છે: વિદેશમાં મોકલાતા મેંગોજેવા ફળોને બગાડતી 'ફ્રૂટ-ફલાઈસ'ને ભગાડે છે

એટલું નિશ્ચિત છે કે વહેલા-મોડા કેમીકલવાળી જંતુ-નાશક દવાઓ બંધ થઇ જશે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાના આંકડા જોઇએ તો ૧૯૯૮થી ૨૦૧૩નો સમયગાળો એટલે કે માત્ર ૧૫ વર્ષમાં કેન્સરના દર્દીઓની સંખ્યામાં ૬૦ ટકા જેટલો વધારો થયો છે.

આની પાછળનું એકમાત્ર કારણ એ છે કે આવા રાસાયણિક ખાતરો વેચવાનું લાયસન્સ આપનારા અને તે વેચનારા બંને પૈસો કમાવવાના આશયથી આ ઝેરી રસાયણો વેચીને કેમીકલ પ્રદૂષણ ફેલાવે છે જેના કારણે કિસાનો તેમજ ગ્રાહકોના  મોત થાય છે.

આપણે સલામત અને આરોગ્યને નુકસાન ના કરે એવા રસાયણો વાળી નવી ટેકનોલોજી વસાવીને જમીનને નુકસાન કરતા જીવાણુઓને ભગાડવાની જરૂર છે. પૃથ્વી પરનું સૌથી નાનું બુધ્ધિશાળી પ્રાણી એટલે કિડી !! આ સુપર પ્રાણી જમીનને નુકસાન કરતા પ્રાણીઓને નિયંત્રણમાં લાવવા મોટી મદદ કરે છે.

જમીનને નુકસાન કરતા જીવાણુઓને નિયંત્રણમાં રાખવા બાયોલોજીકલ કન્ટ્રોલ અસરકારક સાબિત થઇ રહ્યો છે. છેલ્લા ૧૦૦ વર્ષથી આ સંશોધન અસરકારક હોવા છતાં લોકો આ કુદરતી શસ્ત્રને વાપરતા નથી. 

હવે આપણે સમજવું જોઇએ કે જમીનને નુકસાન કરતા તત્વોને અટકાવવા જોઇએ. એક જ દરમાં કીડીની ૨૦૦ પ્રકારની કીડીઓ હોય છે. જમીન બગાડતા તત્વોની આસપાસ આ કીડીઓ રહેતી હોય છે. તે પરાગરજને ફેરવે પણ છે અને જમીનને ફળદ્રુપ બનાવે છે. તે દર વર્ષે લાખો ટન જમીનને વાયુ મિશ્રિત બનાવે છે. કુદરતી રીસાયકલીંગ સિસ્ટમમાં તેનો મહત્વનો ફાળો હોય છે. 

કેટલાક જંતુશાસ્ત્રીઓએ કરેલા અભ્યાસ અનુસાર તેમણે જમીનને બગાડતા જંતુઓનો સામનો કરતા તત્વોનો કે તેને બગાડતા  રસાયણોનો ઉપયોગ કરવો જોઇએ.

આ કીડીઓ જંતુનાશક દવાઓના કારણે અદ્રશ્ય થઇ રહી છે જેના કારણે જમીનને નુકસાન કરતા કેમીકલ તત્વો પાકનો નાશ કરી રહ્યા છે. બાયોલોજીક નિયંત્રણ માટે કીડીનો ઉપયોગ થવો જોઇએ એમ કૃષિ વિષયક મેગેઝીનોમાં માંડ એક ટકો ઉલ્લેખ હોય છે.

અરહસ યુનિવર્સિટીના જંતુશાસ્ત્રી ડૉ. જોઆચીમ ઑફન બર્ગે છેલ્લા એક દાયકાથી કીડીઓ પર અભ્યાસ કર્યો હતો. જર્નલ ઓફ એપ્લાઇડ ઈકોલોજીમાં તેમણે કીડીઓ પરના પોતાના ૭૦ સાયન્ટીફીક પેપર રજૂ કર્યા હતા. આ પેપરમાં તેમણે જમીનને નુકસાન કરતા તત્વોને કીડી કેવી રીતે દૂર કરશે તે બતાવ્યું છે. આ કીડીઓ અસરકારક તેમજ સસ્તો ઉપાય છે એમ આ પેપર્સમાં જણાવાયું છે.

ઑફન બર્ગના જણાવ્યા અનુસાર કીડીઓ સંયુક્ત ભાવનાથી કામ કરે છે અને અસરકારક શિકારી હોય છે. જ્યારે કીડીને કોઇ શિકાર નજર પડે છે કે તરત જ દરમાં રહેતી કીડીઓને બહાર બોલાવવા ખાસ પ્રકારની સ્મેલ છોડે છે. આ લોકો સાથે મળીને મોટા કદના અળસીયા પ્રકારના જીવાણુઓ મારી શકે છે. 

વેવર પ્રકારની (આઇસોફાયલા) કીડીઓ બોલ પ્રકારના ગોળ દર બનાવે છે. આ કીડીઓ ઝાડ પર રહે છે. નજીકના પાંદડા અને ફૂલનું તે અન્ય જીવાતથી રક્ષણ કરે છે. 

દરેક ખેડૂતોએ જંગલમાંથી કીડીઓના દર ઉઠાવી લાવીને તેમના ખેતરના ઝાડ પર એક ઉપરથી ખુલ્લી પ્લાસ્ટીક બેગમાં લટકાવવા જોઈએ. તે નવા માળા બાંધે એટલે તેમના દરની આસપાસ ખાંડનું પાણી છાંટવું જોઈએ. જેથી તે નવા દર બાંધી શકે જ્યારે તે નવા દર બાંધે એટલે કિસાને તેમના દરની પાસે વાંસના ટુકડા બાંધીને તેમને નીચે જમીન પર ઉતારવાની સવલત કરી આપવી જોઈએ.

ત્યારબાદ કીડીઓ વિસ્તરે જાય છે. જો દુકાળ જેવી સ્થિતિ હોય તો જુની પ્લાસ્ટીકની બોટલમાં પાણી મુકવું. આ કીડીઓ વિવિધ દરમાં રહેતી હોવાથી જ્યારે જંતુનાશક દવાનો છંટકાવ થાય છે ત્યારે તે બચી શકે છે.

ચીનના એક આદીકાળ જુના ગ્રંથમાં એવો ઉલ્લેખ છે કે જીઆઓઝી ગામના લોકો કીડીઓને સંવનનથી ભૂખી રાખતા હતા. અને આવી સેક્સ ભૂખી કીડીઓને એક પાંદડા ભરેલા બોક્સમાં રાખીને વેચતા હતા. દક્ષિણમાં ઓરેન્જના ઝાડ પર જો કીડીઓ ના હોય તો એક પણ કૃપ જંતુઓના હુમલાથી બચતું નથી.

ભારત અને ચીનમાં બાયોલોજીકલ કંટ્રોલ ખૂબ મોડે-મોડે શરૂ થયો હતો. ચીન અને બર્મા (મ્યાનમાર)માં ખેડૂતોને કીડીઓના દર વેચવાની પ્રથા છે. કાજુ અને કેરીનો સારો પાક લેવા ઝાડ પર કીડીઓ હોવી જરૂરી છે.

બેનીન, બર્કીના ફાસો, માલી જેવા આફ્રિકી દેશોમાં પણ કાજુ-કેરીના ઝાડ પર કીડીઓ છોડાય છે. ફ્રુટ-ફલાઇસ (ફળો પર બેસતી માખી)ના કારણે થતું નુકશાન કીડીઓના કારણે ઓછું થાય છે.

ખેડૂતો કહે છે કે જે ઝાડ પર કીડીઓ હોય છે ત્યાં સાપ પણ નથી આવતો. તાજેતરમાં પશ્ચિમ આફ્રિકાથી યુરોપ જતાં મેંગો, લીંબું જેવા ફળો બગડે ના એટલે વૅવર કીડીનો ઉપયોગ કરાય છે. તેના ઉપયોગ માટે ખેડૂતોને તાલીમ પણ અપાય છે. ઓરેન્જને સાચવવા કીડીઓની મદદ લેવાય છે. જે ખેડૂત કીડીઓનો ઉપયોગ કરે છે તેને જંતુનાશક દવાઓના ઉપયોગની જરૂર નથી પડતી. મકાઈ અને શેરડીના પાક માટે જમીનમાં રહેતી કીડીઓનો ઉપયોગ થાય છે.

શિયાળામાં સફરજનના પાક માટે પણ કીડીઓનો ઉપયોગ થાય છે. કેટલીક કીડીઓ એન્ટીબાયોટીક્લ પેદા કરી શકતી હોઈ તે મહત્ત્વની બની જાય છે. ૧૯૫૨માં જંતુ શાસ્ત્રી સ્વાન્ઝીએ ઝાંઝીબારમાં લીલા નાળીયેર પર થતા ગમીંગ નામના રોગ પર સંશોધન કર્યું હતું. આ એક એવા પ્રકારના 'જીવાણુ' હતા કે જે નાળીયેરની છાલમાં ઘુસીને પાણી બગાડતા હતા.

 આ બગને મારવા 'ઓસીઓફાયલા લોંગીન્ડા' નામની લાલ મોટી કીડી અસરકારક સાબિત થઈ હતી. કોકાના પ્લાંટેશનમાં પણ લાલ મોટી કીડી ખૂબ ઉપયોગી બની હતી. 'ઓસીઓ ફાયલા સ્મરાગડીના' પ્રકારની કીડીઓ કાજુનો પાક બગડતો અટકાવે છે. યુકોલીપ્ટસના ઝાડના રક્ષણ માટે પણ વેઇપર પ્રકારની કીડીઓ વપરાય છે.

યુરોપના જંગલોમાં ફોર્મીકા પ્રકારની કીડીઓ છોડવા બચાવે છે. જર્મની તેનો ઉપયોગ ૧૯મી સદીથી કરે છે. કીડીઓનો વિસ્તાર વધવા દેવો જોઈએ. ખેડૂતોને તાલીમ આપતી સંસ્થાઓએ કીડીઓના મહત્તમ ઉપયોગ અંગે સમજાવવું જોઈએ. કૃષિ યુનિવર્સિટીએ પણ કોલેજના અભ્યાસક્રમમાં કીડીના ઉપયોગનું ચેપ્ટર ઉમેરવું જોઈએ.

પશ્ચિમ આફ્રિકામાં 'વૅવર ઍન્ટ હસબંડરી'નામનો વિષય ભણાવાય છે. આપણે શા માટે આવું નથી કરતા ?

સંવેદના - મેનકા ગાંધી

સૌજન્ય:ગુજરાત સમાચાર