જ્યારે મહર્ષિ અગસ્ત્યની પત્ની લોપામુદ્રા મોસમી સ્નાન કરીને અને થોડો શ્રૃંગાર કરીને મહર્ષિની સામે આવી ત્યારે મહર્ષિ અગસ્ત્યની નજર તેમના પર સ્થિર થઈ ગઈ. લોપામુદ્રા એક સુંદર સ્ત્રી હતી. તેની સુંદરતા સામે અપ્સરાઓ પણ શરમ અનુભવે છે મહર્ષિ અગસ્ત્યએ પણ તેને અનોખી રીતે બનાવ્યું હતું. દરેક પ્રાણીના શ્રેષ્ઠ અંગો લઈને, તેણે સ્ત્રી શરીર બનાવ્યું અને જ્યારે તેની રચના થઈ, ત્યારે તેણે વિદર્ભના રાજાને તેની વિનંતી પર ઉછેર માટે આપી. લોપામુદ્રાનો ઉછેર વિદર્ભના મહેલોમાં થયો હતો. જ્યારે સુંદર શરીરને મહેલોનો વૈભવ મળે છે ત્યારે તેની સુંદરતા સો ગણી વધી જાય છે. લોપામુદ્રાના યૌવનમાં પણ રાત્રીની રાણી જેવી સુગંધ આવવા લાગી હતી.
જ્યારે મહર્ષિ અગસ્ત્યને ખબર પડી કે તેમને એક બાળક હોવું જોઈએ, ત્યારે તેમને તેમની કૃતિ લોપામુદ્રા યાદ આવી. તે વિદર્ભના રાજા પાસે ગયો અને તેની શ્રેષ્ઠ કૃતિનો હાથ માંગ્યો. રાજા વિદર્ભ તેની પુત્રીના પ્રેમમાં પડ્યા અને તેણીની વિનંતીને ટાળવા માંગતા હતા પરંતુ તે મહર્ષિ અગસ્ત્યની શક્તિઓથી સારી રીતે વાકેફ હતા અને તેથી તેને ટાળી શક્યા નહીં. તેણે રાણીની સલાહ પણ લીધી પણ કોઈ ઉકેલ ન મળ્યો. મહર્ષિના ક્રોધથી તેણીને બચાવવા માટે, લોપામુદ્રા પોતે આગળ આવી અને તેણીના પિતાને તેણીને કન્યા તરીકે વિદાય આપવા કહ્યું. તે સમયે તેણે રાજકુમારીના શાહી વસ્ત્રો અને ઝવેરાત પહેર્યા હતા. લોપામુદ્રાને શાહી વૈભવમાં જોઈને મહર્ષિ અગસ્ત્યએ કહ્યું, “મારી ઝૂંપડીમાં તમારે તપસ્વી બનીને રહેવું પડશે અને તપસ્વીને રેશમી વસ્ત્રો અને ઝવેરાતની શું જરૂર છે? હવે આ વલ્કલ વસ્ત્રો પહેરો અને આ ઘરેણાં અને ઝવેરાત અહીં છોડી દો.
મહર્ષિની વાત સાંભળ્યા પછી લોપામુદ્રાએ એ વિલાસનો ત્યાગ કરવામાં એક ક્ષણ પણ વેડફી ન હતી. અને તે મહર્ષિ સાથે શણમાંથી બનાવેલી ધોતીમાં જવા તૈયાર થઈ ગઈ.
લોપામુદ્રા મહર્ષિ અગસ્ત્યની ઝૂંપડીમાં તપસ્વીની જેમ રહેવા લાગી. બંને પતિ-પત્ની હજુ પણ બ્રહ્મચર્યના વ્રતનું પાલન કરતા હતા.
એક દિવસ જ્યારે લોપામુદ્રા મોસમી સ્નાન કરીને મહર્ષિ અગસ્ત્યની સામે આવી ત્યારે મહર્ષિ તેના આકર્ષણથી બચી ન શક્યા અને તેમણે હાથ લંબાવીને લોપામુદ્રાને પકડવા માંગતા હતા. લોપામુદ્રા શરમાતા, શરમાતા અને હસતાં હસતાં પીછેહઠ કરી.
“શું વાત છે લોપા? તમે કેમ પાછળ હટી ગયા? અમે બંને ગૃહસ્થ આશ્રમમાં છીએ અને ગૃહસ્થ ધર્મ પ્રમાણે બાળકો પેદા કરવાની અમારી ફરજ છે. આવો, આપણે આપણી જવાબદારી નિભાવીએ." મહર્ષિ અગસ્ત્યએ આગળ વધતાં કહ્યું.
“માફ કરશો સ્વામી, હું સંન્યાસીના ઘરેણાં અને વસ્ત્રો પહેરીને સભામાં ભાગ લઈ શકતો નથી. સભા માટે યોગ્ય વાતાવરણ હોવું જરૂરી છે. જાતીય સંભોગ માટે, મને રાજકુમારી જેવા કપડાં, ઘરેણાં અને મહેલ જેવું વાતાવરણ જોઈએ છે, એટલે કે રાજકુમારી જેવાં કપડાં, ઘરેણાં, પલંગ, ગાદલું વગેરે હોય તો જ હું જાતીય સંભોગમાં ભાગ લઈશ, અન્યથા નહીં.
મહર્ષિ અગસ્ત્ય ભારે મૂંઝવણમાં હતા. તેણે લોપામુદ્રાને સમજાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો, “હવે તું રાજકુમારી નથી પણ તપસ્વી છે અને હું સાધુ છું. તમે સારી રીતે જાણો છો કે હું આ બધી વ્યવસ્થા કરી શકતો નથી. તો પછી મારું અપમાન કેમ કરો છો? મહર્ષિએ લોપામુદ્રાને આજીજી કરી અને કહ્યું
“સ્વામી, હું સપનામાં પણ તમને ધિક્કારી શકતો નથી. આ સ્ત્રી સહેલાઈથી જીદ્દી છે, સ્વામી, બીજું કંઈ નહીં. તમે બધા શક્તિશાળી છો, તમારા માટે આ વસ્તુઓ ખૂબ જ નજીવી છે. એકવાર તમે આ વસ્તુઓની વ્યવસ્થા કરી લો, પછી હું તમારી ઇચ્છા પૂરી કરવા હાજર રહીશ. મેં આજે જ મોસમી સ્નાન કર્યું છે. આ સમય હજુ 14 દિવસ સુધી ચાલુ રહેશે. તેથી આ દિવસોમાં જ બધી વ્યવસ્થા કરી લો, નહીં તો આવતા મહિના સુધી રાહ જોવી પડશે.
લોપામુદ્રાએ મહર્ષિ સમક્ષ એક અનોખી શરત મૂકી હતી. લોપામુદ્રાની લાગણીઓ અને તેના અધિકારોનું રક્ષણ કરતા, મહર્ષિ અગસ્ત્યએ તે વસ્તુઓની વ્યવસ્થા કરવા માટે ઘર છોડી દીધું.
તે પહેલા રાજા શ્રુતર્વ પાસે ગયો અને પૈસાની ભીખ માંગી. રાજાએ મહર્ષિ અગસ્ત્યની સામે પોતાના તમામ ખાતા ખોલાવ્યા અને વિનંતી કરી કે જો તમને ખર્ચ કરતાં આવકમાં વધુ પૈસા મળે તો તમારે તે વધારાની રકમ પાછી લેવી જોઈએ. મહર્ષિએ જોયું કે ત્યાં કોઈ સરપ્લસ નથી, પછી તેમણે પૂછ્યું "તો પછી કયો રાજા ધનવાન છે"?
"રાજા બ્રઘ્વશ્વ, મહર્ષિ કરતાં વધુ ધનવાન બીજું કોણ હોઈ શકે?"
બંને લોકો રાજા બ્રઘવશ્વ પાસે પહોંચ્યા. ત્યાં પણ આવી જ સ્થિતિ હતી. જ્યારે બંનેએ બીજા કોઈ રાજાનું નામ પૂછ્યું તો તેઓએ રાજા ત્રસદસ્યુનું નામ લીધું. ત્રણેય લોકો રાજા ત્રાસાદસ્યુ પાસે પહોંચ્યા અને ત્યાં પણ આ જ સ્થિતિ જોવા મળી. પછી રાજા ત્રસદસ્યુએ રાક્ષસનું નામ લીધું.
જ્યારે ચારેય રાક્ષસ ઇલ્વલ પાસે પહોંચ્યા, ત્યારે રાક્ષસ ઇલ્વલ તેમને જોઈને ખૂબ જ ખુશ થયો. વાસ્તવમાં, ઇલવલને બ્રાહ્મણો પ્રત્યે નફરત હતી અને તેથી તેને મારવામાં ખૂબ આનંદ થયો. દુશ્મનાવટનું કારણ એ હતું કે તે પુત્રની ઈચ્છા સાથે એક તપસ્વી બ્રાહ્મણ પાસે ગયો અને તેને પુત્રેષ્ટિ યજ્ઞ કરવા કહ્યું પરંતુ બ્રાહ્મણે ના પાડી. બસ આ કારણે તે બ્રાહ્મણો પર ગુસ્સે થઈ ગયો અને તેમને મારવા લાગ્યો.
તેણે બ્રાહ્મણોને મારવાની નવી પદ્ધતિ અપનાવી. ઇલ્વલ રાક્ષસને વાતાપી નામનો નાનો ભાઈ હતો. તે બકરી અથવા ઘેટાં બની શકે છે. જ્યારે પણ કોઈ બ્રાહ્મણ તેની જગ્યાએ આવતો ત્યારે તે બકરી કે ઘેટાંમાં રૂપાંતરિત થઈ જતો. ઇલવલ તેને મારીને તેનું માંસ રાંધીને બ્રાહ્મણોને ખવડાવતો હતો. તે પછી, ઇલવલ તેના ભાઈ વાતાપીને બોલાવશે અને વાતાપી તેનું આખું પેટ ફાડીને જીવતો પાછો આવશે. બ્રાહ્મણો પેટ ફાટી જવાથી મરતા હતા.
મહર્ષિ અગસ્ત્ય ઇલ્વલ અને વાતાપીને જાણતા હતા. તેણે ચારેય રાજાઓને માંસ ખાવાની મનાઈ કરી. વાતાપીને બકરી બનાવવામાં આવી હતી. ઇલવાલાએ તેને મારી નાખ્યો, તેનું માંસ રાંધ્યું અને મહર્ષિ અગસ્ત્યને પીરસ્યું. મહર્ષિ અગસ્ત્યએ એકલાએ બધુ માંસ ખાધું અને તેણે જોરથી ઓડકાર કાઢ્યો.
જ્યારે ઇલ્વાએ વાતાપીને પોકાર કર્યો ત્યારે મહર્ષિ અગસ્ત્યના ગુદામાંથી ખૂબ જ મોટા અવાજ સાથે અપના વાયુ બહાર આવ્યું. મહર્ષિ અગસ્ત્યએ વાતપીને પચાવી હતી. હવે ઇલવલ મહર્ષિના ચરણોમાં પડ્યો અને ક્ષમા માંગવા લાગ્યો. પછી મહર્ષિએ તેમની પાસે પૈસા માંગ્યા અને ઇલવલે મહર્ષિને ઘણા પૈસા આપ્યા. તે પૈસાથી મહર્ષિ અગસ્ત્યએ લોપામુદ્રા માટે કપડાં, ઝવેરાત, મેક-અપની વસ્તુઓ અને અન્ય વસ્તુઓ ખરીદી. લોપામુદ્રા તેને જોઈને ખૂબ ખુશ થઈ.
લોપામુદ્રા મહર્ષિને મળવા માટે રેશમી વસ્ત્રો, ઝવેરાત અને શણગાર પહેરીને આવી. પછી બંનેનો સમાગમ થયો અને અગસ્ત્યજીએ લોપામુદ્રાના ગર્ભમાં પોતાનું બીજ રોપ્યું. તે બાળક સાત વર્ષ સુધી લોપામુદ્રાના ગર્ભમાં રહ્યું. જે બાદ તે બહાર આવ્યો હતો. તેનું નામ દુર્હાસ્યુ હતું. ધારસ્યુનો જન્મ થતાંની સાથે જ તે વેદ અને ઉપનિષદના જાણકાર બની ગયા અને ખૂબ જ ખ્યાતિ મેળવી.
