( 1 ) વીંજણો
( 2 ) રૂપેરી
( 3 ) શિષ્યવૃત્તિ
( 4 ) વિદ્યાધિકારી
( 5 ) દીવો
( 6 ) મૂંઝવણ / મુઝવણ
( 7 ) પરીક્ષા
( 8 ) વિદ્યાર્થી
( 9 ) ઇન્સ્પેક્ટર
2. નીચેના શબ્દોના બે - બે સમાનાર્થી શબ્દો લખો :
( 1 ) સૂર્ય = રવિ , ભાનું
( 2 ) ધરતી = જમીન , પૃથ્વી
( 3 ) ઉંબી = કણસલું , ડૂડું
( 4 ) ગાય = ધેનુ , સુરભિ
( 5 ) હાથ = કર , બાહુ
( 6 ) પક્ષી = પંખી , વિહગ
( 7 ) શાળા = વિદ્યાલય , નિશાળ
( 8 ) વાયરો = પવન , સમીર
3. નીચેના શબ્દોના વિરુદ્ધાર્થી શબ્દો લખો :
( 1 ) ગરીબ x શ્રીમંત
( 2 ) પહેલો x છેલ્લો
( 3 ) પોતીકા X પારકા
( 4 ) મંજૂર x નામંજૂર
( 5 ) દૂર x નજીક
( 6 ) જાણે x અજાણે
( 7 ) આનંદ x શોક
( 8 ) ડાહ્યું x ગાંડું
( 9 ) શક્તિ x અશક્તિ
4. નીચેના દરેક રૂઢિપ્રયોગનો અર્થ આપી , તેનો વાક્યપ્રયોગ કરોઃ
( 1 ) પગ ઉપાડવા – ઝડપથી ચાલવું
વાક્ય : નિશાળે પહોંચવામાં મોડું થતું હોવાથી વિદ્યાર્થીઓએ પગ ઉપાડ્યા .
( 2 ) ટાપસી પૂરવી – ચાલતી વાતને ટેકો આપવો .
વાક્યઃ મોનિટરની રજા આપવાની માંગણીમાં બધા વિદ્યાર્થીઓએ ટાપસી પૂરી .
( 3 ) પાટી મેલાવવી – દોટ મુકાવવી
વાક્ય : દોડની સ્પર્ધામાં દરેક હરીફે પાટી મેલાવી .
( 4 ) હાથમાં હોવું – કબજામાં હોવું , પોતાના આધીન હોવું વાક્ય : દીકરો હવે ધનપતરાયના હાથમાં રહ્યો નથી .
( 5 ) તાનમાં હોવું - આનંદમાં હોવું
વાક્ય : પરીક્ષામાં પ્રથમ નંબર આવવાથી વિજય આજે તાનમાં હતો .
( 6 ) નાક રહેવું – આબરૂ જળવાવી
વાક્યઃ સચીન તેંદુલકરે સેંચુરી મારી એટલે ભારતીય ટીમનું નાક રહી ગયું .
( 7 ) કાપલો કાઢી નાખવો – બધું જ ખાઈ જવું , સફાયો કરવો .
વાક્યઃ ગાય ખેતરમાં પેસી જાય તો ઊભા મોલનો કાપલો કાઢી નાખે .
( 8 ) માઝા મૂક્વી – મર્યાદા બહાર જવું
વાક્ય : દરિયો ક્યારેય પણ પોતાની માઝા મૂકતો નથી .
( 9 ) મૂઠીઓ વાળવી – ઘેટ મૂકવી
વાક્ય : કૂતરું પાછળ પડતાં છોકરાએ મૂઠીઓ વાળી .
5. નીચેના દરેક શબ્દસમૂહ માટે એક - એક શબ્દ લખો:
( 1 ) ગાયોનું ટોળું – ધણ
( 2 ) ખેતરના છેડા પરની ખેડ્યા વિનાની જમીન - શેઢો
( 3 ) પગથી ચાલવાનો સાંકડો રસ્તો - પગદંડી , કેડી
( 4 ) તેજસ્વી વિદ્યાર્થીને અપાતી આર્થિક સહાય - શિષ્યવૃત્તિ
( 5 ) સહજમાં ભૂકો થઈ જાય એવો માટીનો ગઠ્ઠો – ઢેફુ
***********
પ્ર - 1. નીચેના પ્રશ્નોનાં ઉતર આપો.
(1) તમે પરીક્ષા આપવા જય રહયા છો અને રસ્તામાં ઉપર અકસ્માતથી ઘાયલ થયેલ કોઈ વ્યકિતને જુઓ તો તમે શું કરશો?
જ. હું પરીક્ષા આપવા જતો હોઉ ને રસ્તા ઉપર અકસ્માતથી ઘાયલ થયેલ વ્યકિતને જોઉ તો બીજાને મદદ માટે બોલાવી 108 એમ્બ્યુલન્સને ફોન કરી તાત્કાલિક સારવાર મળે એવી વ્યવસ્થા કરું તે વ્યક્તિના પરિવારજનો ને જાણ કરું.
(2) ઈન્સ્પેકટરે મહાદેવની માનવતા સમજી મોડો હોવા છતાં એને પરીક્ષામાં બેસવા દીધો. પરંતુ ઈન્સ્પેકટરે આ બાબત નાં સમજીને તેને પરીક્ષામાં બેસવા નાં દીધો હોટ તો શું થાત ? તમને મહાદેવનો નિર્ણય સાચો લાગે છે ? શા માટે ?
જ. મહાદેવ મોડો પડ્યો છતાં માનવતા માટે ઈન્સ્પેકટરે મહાદેવને પરીક્ષામાં બેસવા દીધો જો ઈન્સ્પેકટરે માનવતા ન રાખી હોત તો તેને પરીક્ષામાં બેસવા નાં દીધો હોત તો પણ મહાદેવને સંતોષ થાત કે તેને પાક થી ઊભરાતા ખેતરને બચાવ્યા તેનો ગાયને હાંકી કાઢવાનો નિર્ણય સાચો મને લાગે છે કારણ કે મહાદેવમાં પરોપકારનું ગુણ છે ને તેના આવા સારા ગુણથી તે જીવનની પરીક્ષામાં પાસ થયો.
(3) પાઠમાં ઉતર ગુજરાતી બોલીના કેટલાક શબ્દો છે જે-તે વિસ્તારની બોલીમાં આવા શબ્દ પ્રયોગ હોય છે તમારા વિસ્તારની બોલીના આવા શબ્દો શોધી-કાઢો અને લખો.
જ. અમારા ઝાલાવાડી બોલીના શબ્દો
‘અટાણે – અત્યારે , કેદુના – ક્યારના , નકરું – માત્ર , માંથે – પહેલા , ઓરો –પાસે ,
વયો ગિયો – જતો રહયો , કઈરું – કયું , ભેળો – સાથે , વીવા – વિવાહ , કળશો – લોટો
ગગા –દીકરા
(4) નીચેના ફકરામાં વાક્ય બંધબેસતું થાય તેવા પાઠમાં વપરાયેલા શબ્દો સિવાયના સમાનાર્થી શબ્દોનો ઉપયોગ કરી ફકરો કરીથી લખો.
પ્રશ્ન – પણ પોતાનો શેઢો વટાવ્યો ત્યાં જ એનો ગભરુ જીવ રડી ઉઠ્યો. આ તો પેલા ખુશાલમાનું ખેતર આવ્યું ! એમને કોઈ હળ હાકનારું તો છે નહીં ને ગામમાંથી લોકોના હળ માગીને આટલું ખેતર વવરાવ્યુ છે એટલે થી હાંકી લાવી મેલી મેલીને ખુશાલમાના ખેતર માં જ મેલવી? ને ભલો મહાદેવ રડતો ગયો માથા ઉપર આવવા કરતા સૂરજ સામે જોતો ગયો ને અલમસ્ત ગાયને ઝૂડતો ગયો.
જ. પણ પોતાનો શેઢો ઓળંગ્યો ત્યાં જ ઓનો બીકણ જીવ રડી પડ્યો. આ તો પેલા ખુશાલમાનું ખેતર આવ્યું ! એમને કોઈ હળ હાકનારું તો છે નહીં ને ગામમાંથી લોકોના હળ માગીને આટલું ખેતર વવરાવ્યુ છે એટલે થી નસાડી લાવી કાઢી કાઢીને ખુશાલમાના ખેતરમાં જ કાઢવી ? ને પરોપકારી મહાદેવ રડતો ગયો માથા ઉપર આવતા આવવા કરતા સૂર્ય સામે જોતો ગયો ને તગડી ગાયને મારતો ગયો.
આમ કરવાથી શો ફેર પડે છે? તમને આ ફકરો ગમે છે કે પાઠ માં વપરાયેલા શબ્દોવાળો ? શા માટે ? સરખામણી કરો.
આમ કરવાથી ભાષાની સુંદરતા ઓવી થઈ જાય છે સમાનાર્થી શબ્દોનો ઉપયોગ કરી લખેલો ફકરો મને નથી ગમતો કારણ કે પાઠ માં વપરાયેલા શબ્દો ભાવ ને સરળ તેમજ યોગ્ય રીતે રજૂ કરે છે.
(5) નીચેના ફકરો વાંચો વિરામ ચિહનો વિના તમને એ તે અધૂરો લાગે છે ? ઉચિત જગ્યાએ યોગ્ય વિરામ ચિહનો મૂકો અને ફરી વાંચો.
ગામ તરફ એને નજર દોડાવી દૂર કોઈ માણસ જોયું બૂમ પાડી કહવા લાગ્યો એ મારી માસીને ત્યાં કહેજો કે ગાય વળી થયું ક્યારે આવશે ને ક્યારે હાકશે એટલમાં તો કાપલો કાઢી નાખશે ને.
મહાદેવ શંકા સામે દફતર ઘર્યુ લે ને શંકા ગાયને હું હાંકતો આવું શંકાએ દફતર લીધું યાદ આવ્યું તારે લ્યા પરીક્ષા છે ને
જ. ગામ તરફ તેને નજર દોડવી. દૂર કોઈ માણસ ને જોયું. બૂમ પાડી ને કહેવા લાગ્યો: ‘એ મારી માસીને ત્યાં કહેજો કે ગાય –‘ ક્યારે આવશે ને ક્યારે હાંકશે? એટલામાં તો કાપલો કાઢી નાખાશને?
મહાદેવે શંકા સામે દફતર ઘર્યુ, ‘લે શંકા ગાયને હું હાંકતો આવું.’
શંકાએ દફતર લીધું યાદ આપ્યું. તારે લ્યાં પરીક્ષા છે ને-‘
(6) પાઠમા મહાદેવ ગાઈને બીજા કોઈના ખેતરમાં ના મૂકી અને તેને છેક ગામ સુધી મૂકી આવ્યો એ તમને ગમ્યું ? શા માટે ?
જ. મહાદેવ ગાયને ગામ સુધી મૂકી આવ્યો તે મને ગમ્યું કારણ કે મહાદેવ ગાયને વચ્ચે જ ક્યાંક છોડી દીધી ગોટ તો તે ફરી થી કોઈના ખેતરમાં પાકને નુકશાન કરત મહાદેવ માનવતાનું કામ કર્યું તેથી મને ગમ્યું.
(7) ઈન્સ્પેકટર સાહેબનો ક્યો ગુણ તમને ગમ્યો ? શા માટે ?
જ. ઈન્સ્પેકટર સાહેબે પરીક્ષાના સમય કરતાં મહાદેવની માનવતા ને વધારે ગમ્યો. જો આવા સાહેબો સારા હોયતો જ ભારત દેશ આગળ વધી શકે.
(8) નીચેના વાક્યોને બદલે પાઠમા વપરાયેલા વાક્યો લખો.
જ. 1. દરરોજ સરળતાથી થતું કામ પ્રસંગ આવે ના થાય.
ઉતર- પાઠમા – આડે દિવસે દોડે ને દશેરાએ ઘોડું નય દોડે !
2. જોઈએ છીએ પરિણામ બહુ દૂર નથી.
ઉતર- જોઈએ છીએ મામાનું ઘર કેટલે દીવો બળે એટલે.
3. ગાય ખેતરમાં પાકને ઘણું નુકસાન કરશે.
ઉતર- ગાય ખેતરમાં કાપલો કાઢી નાખવાની !
4. ગામની આબરૂ સચવાશે.
ઉતર- આપના ગામનું નાક રહશે.
***************
નીચેના પ્રશ્નો ના ઉત્તર એક લીટીમાં આપો :
( ૧ ) નટુના ‘ બાપા શું હતા ?
ઉ. નટુ ના બાપા હેડ માસ્ટર હતા
( ૨ ) કોના મામા મામલતદાર હતા ?
ઉ. બચુડાના મામા મામલતદાર હતા •
( ૩ ) વિદ્યાધિકારીના હેડક્લાર્ક કોણ હતા ?
ઉ. વિદ્યાધિકારીના હેડક્લાર્ક ધનશંકર ના માસા હતા.
( ૫) મહાદેવે મિત્રોની કઇ વાત મંજૂર રાખી ?
ઉ. મહાદેવે મિત્રોને ઉજાણી આપવાની વાત મંજુર રાખી .
( ૬ ) મહાદેવ ' ખાઈ જવાની ’ એવું કોને જોઈને બોલી ઊઠે છે ?
ઉ: મહાદેવ ' ખાઈ જવાની ’ એવું ગાયને જોઈને બોલી ઊઠે છે .
( ૭ ) મહાદેવના પગ જમીન સાથે કેમ જડાઈ ગયા ?
ઉ : ગાય ખેતરનો પાક ખાઈ જશે , એવું લાગતાં મહાદેવના પગ જમીન સાથે જડાઈ ગયા .
**************
નીચેના દરેક પ્રશ્નના ઉત્તર માટે આપેલા વિકલ્પોમાંથી સાચો વિકલ્પ શોધો :
( 1 ) ‘ પરીક્ષા ' પાઠની શરૂઆતમાં લેખકે કઈ ઋતુનું વર્ણન કર્યું છે ?
A. શરદ B. વસંત C. પાનખર D. વર્ષા
( 2 ) મોલ પરનું સોનું કોણ એકઠું કરવા લાગ્યું ?
A. વસંતનો પવન B. શરદનો પવન C. પાનખરનો પવન D. સોની
( 3 ) મહાદેવની નજર એકાએક કેમ થંભી ગઈ ?
A. મોલ જોઈને B. ઝાડનાં ઝુંડ જોઈને C. ઉંબીઓ જોઈને D. મોલ ખાતી ગાયને જોઈને
( 4 ) મહાદેવે પોતાનું દફતર કોને સોંપ્યું ?
A. શંકરને B. નારજીકાકાને C. ખુશાલમાને D. માસીને
( 5 ) ગામમાંથી લોકોનાં હળ માગીને કોણે ખેતર વવરાવ્યું હતું ?
A. મહાદેવે B. ખુશાલમાએ .. કાકાએ D. નારજીકાકાએ
( 6 ) ‘ અહીં છીંડામાં મરને ' – એવું મહાદેવ કોને કહે છે ? A. ગાયને B. શંકરને C. બકરીને D , બળદને
( 7 ) મહાદેવની આંખમાં માનવતાની સરવાણી કોણે જોઈ?
A. ઇન્સ્પેક્ટરે B , માસીએ C. શંકરે D. નારજીકાકાએ
( 8 ) મહાદેવના કાકાનો સ્વભાવ કેવો હતો ?
A. માનવતાવાદી B. ખારીલો C. ક્રૂર D. દયાળુુ
( 9 ) મહાદેવનો ચહેરો શાનાથી ખરડાયેલો હતો ?
A , ધૂળથી B , આસુથી C. કીચડથી D , પાપથી
( 10 ) ઇન્સ્પેક્ટરે મહાદેવને પેપર આપવા કોને હુકમ
કર્યો ?
A. આચાર્યને B , પટાવાળાને C. શિક્ષકને D. સુપરવાઇઝરને
( 11 ) શિષ્યવૃત્તિની પરીક્ષામાં કેટલા વિદ્યાર્થીઓ બેઠા
હતા ?
A , આઠ B. દસ C. બાર D. છ
***************
