વાછૂટનું વિજ્ઞાાન

મધ્યમ પાદમ્ ઠુચુક ઠુચુક....વાછૂટનું વિજ્ઞાાન

સંવેદના - મેનકા ગાંધી

પૃથ્વી પરના દરેક જીવો વાછૂટ કરે છેઃ ગૂદામાંથી છૂટતા ગેસનું સંશોધન કરાયું છે

સંશોધકોના ટ્વીટર હેન્ડલ ઈંર્ગીજૈાકચિા હતું. વિશ્વભરના લોકોેએ વાછૂટ અંગેનું તેમનું જ્ઞાાન મોકલ્યું હતુંઃ જે લોકો પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણે વાછૂટ-પાદી શકે (ફાર્ટકરી શકે) તેમને ફ્લૂટોલીસ્ટ કહે છે...

ગાય સૌથી વધુ મિથેન બહાર કાઢે છે. એક અંદાજ પ્રમાણે ગાય રોજ ૫૫૧થી ૧૧૦૦ પાઉન્ડ જેટલો મિથેન બહાર કાઢે છે. બકરાઓ તેના સ્ટૂલમાં,વાછૂટથી અને શ્વાસ મારફતે મોટા પ્રમાણમાં મિથેન છોડે છે....

ગયા વર્ષે એક રસપ્રદ વૈજ્ઞાાનિક સંશોધન થયું હતું. તે બે રીતે રસપ્રદ હતું. કેમકે તે દરેક જીવંત પ્રાણીની ગૂદામાંથી નીકળતી એરની વાત હતી. જેને ફાર્ટીંગ કહે છે. ગૂદામાંથી નીકળતા ગેસને વાછૂટ કહીએ છીયે. તળપદી ગુજરાતીમાં પાદવું કહે છે. બીજી રીતે તે રસપ્રદ એટલા માટે હતું કે તે માટે વિજ્ઞાાનીઓએ લોકોને ટ્વીટર પર માહિતી મોકલાવા કહ્યું તે માટેના ટ્વીટર હેન્ડલનું નામ ઈંર્ગીજૈાકચિા હતું. ટ્વીટર પર મળેલી માહિતીનું પુસ્તક પણ આજ નામેે બહાર પડાયું હતું. ફાર્ટને ફ્લેટુલેન્સ પણ કહે છે. એટલેકે પેટ કે આંતરડું ફૂલી જાય છે અને પછી તેનો ગેસ ગૂદા મારફતે બહાર નીકળે છે. ફાર્ટ ઉપરના સાયન્ટીફીક અભ્યાસને ફેટોલોજી કહે છે.

જે લોકો પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણે વાછૂટ-પાદી શકે (ફાર્ટકરી શકે) તેમને ફ્લૂટોલીસ્ટ કહે છે. ટૂંકમાં એવા લોકોને કોમેડીયન કહેવાય છે. બહુ ઓછા વિજ્ઞાાનીઓ આ વિષય પર સંશોધન કરવા તૈયાર હોય છે એમ બહુ ઓછા લોકો શરમના માર્યા આ વિષય પર બહુ વાછૂટ ના મુદ્દે બહુ ચર્ચા પણ નથી કરતા. સામાન્ય રીતે નાના છોેકરાઓ તેના પર જોક્સ બનાવીને આનંદ લૂટતા હોય છે. જોકે તેના પર સ્ટડી મહત્વનો છે કેમકે તેમાં પ્રાણીઓના પાચન તંત્ર,ડાયટ જાણવા મળે છે તેમજ ક્લાયમેન્ટ ચેન્જની તેના પર શું અસર થાય છેે તે પણ જાણવા મળે છે.

સંશોધન માટે ડેટા ભેગી કરતી ટીમનું વડપણ યુનિવર્સિટી કોલેજ ઓફ લંડનના પીએચડી સ્ટુડન્ટ ડેનીએલા રેબીઓટ્ટીએ સ્વિકાર્યું હતું. અન્ય સભ્યોમાં ઝૂઓલોજીકલ સોસાયટી ઓફ લંડન અને પર્યાવરણ ટીચરનો સમાવેશ થતો હતો. ડેનીએલાને એક બાયોલોજીસ્ટે લખીને પ્રશ્ન પૂછ્યો હતો કે શું સાપ વાછૂટ કરે છે? જવાબ અપાયો હતો કે જ્યારે સાપ અગાર બહાર કાઢે ત્યારે સાથે ગેસ પણ બહાર (પાદે) કાઢે છે.વિજ્ઞાાનીઓ તેને ક્લાસીક આર્ટ કહે છે કેમકે તે લેટ્રીન કરતી વખતે પાદે છે માટે તેના અવાજનો કોઇને બહુ ખ્યાલ નથી આવતો.

જોકે ઈંર્ગીજૈાકચિા પર મળેલા ઓપીનીયન જોઇને નોનીએલા રેબીઓટ્ટીએ વિવીઘ પ્રાણીઓ કેવી રીતે વાછૂટ કરે છે તેનો અભ્યાસ શરુ કર્યો હતો. અનેક બાયોલોજીસ્ટ,રીસર્ચર,વાઇલ્ડ લાઇફના જાણકારો તેમજ સામાન્ય લોકોએ પણ ટ્વીટર પર પોતાના ઓપીનીયન આપ્યા હતા. યુનિવર્સિટી ઓફ આલ્બામાના એક પીએચડી સ્ટડુડન્ટે ટ્વીટર પર મળેલા મેસેજોની યાદી બનાવી હતી. દરેક એન્ટ્રીને વેરીફાય કરાઇ હતી.અહીં કેટલીક વિગતો આપી છે જેમાં પાદવાની ક્રિયાને સમાવાઇ છે. ગુએનાના ડુક્કરો જ્યારે વાછૂટ કરે છે ત્યારે એક નાના વાદળ જેવો આકાર જોવા મળે છે.

સિંહ પણ વાછૂટ કરે છે અને ઓરેન્ગુટન ( બબૂન પ્રકારનો વાનર) પણ વાછૂટ કરે છે. બોબ કેટ્સ જ્યારે વાછૂટ કરે છે ત્યારે ખિસકોલીના યુરીન જેવી વાસ મારે છે.(બંધ કારમાં તમે તેની સાથે બેઠા હોવ તો વાસ મહેસૂસ થાય છે). વુડ લાઇસ (આંઠ-દશપગ ધરાવતિ માંકડની સાઇઝ કરતાં થોડુંં મોટું જીવાણુ વાછૂટ કરે છે ત્યારે એમોનીયા છોડે છે. કૂતરું અને બિલાડી પણ ગેસ છોડે છે પરંતુ તેમના માલિકે તેને યોગ્ય આહાર નથી આપ્યો એમ કહેવાય છે.

એક એન્ટ્રીમાં પૂછાયું હતું કે શું ચિમ્પાન્ઝી વાછૂટ કરે છે ખરા? જવાબ હા માં છે. જ્યારે તે અંજીર ખાય છે ત્યારે વધુ ગેસ છોડે છે. જ્યારે તે સાયનોમિત્રાના સીડ્સ (મલેશિયામાં મળી આવતા લાંબા પાન વાળા છોડના બીયા) ખાય છે ત્યારે તે વાછૂટ વખતે જોરદાર ધડાકા કરે છે.

ચામાચીડીયા પણ વાછૂટ કરતા હોય છે. જેટલો મોટો અવાજ તે વાછૂટ વખતે કરે છે એટલું વધુ સ્ટૂલ તે કાઢે છે. ટેપીર્સ (નાની ભેંસ જેવું લાગતું અમેરિકના જંગલોમાં મળી આવતું પ્રાણી) સહિતના સસ્તન પ્રાણીઓ અને કેટલાક જીવાણુઓ પણ હવા છોડતા હોય છે. કેટલાક પક્ષીઓ ગેસ નથી કાઢતા કેમકે તેમના મળાશયમાં ગેસ ઉત્પન્ન કરતા બેક્ટેરીયા નથી હોતા. તેમના આંતરડામાંથી ખોરાક ઝડપથી પસાર થઇ જાય છે. એટલે ગેસને ઉભો થવાની કોઇ તક નથી મળતી. એવીજ રીતે કેટલાક દરિયાઇ જીવો પણ વાછૂટ નથી કરતા. જેલી ફીશ,કોરલ્સ,સી એનીમોનેસ વગેરે વાછૂટ નથી કરતા કેમકે તેમનો ગૂદાનો ભાગ નથી હોતો. ઓક્ટોપસ,કટલફીશ વગેરે વાછૂટ કરે છે.

દેડકા પણ પાદે છે. તે વારંવાર પાદતા હોય છે. સામાન્ય રીતે વાછૂટથી ન ગમતી સ્મેલ છૂટતી હોય છે. ઉંદર વાછૂટ કરે છે પણ અવાજ નથી કરતા. કાચબા પણ વાછૂટ કરે છે અને તેની ખુબ ખરાબ ગંધ હોય છે. પ્રાણીઓ ફાર્ટ કરે છે તે મહત્વનું નથી પણ તે કેવી રીતે ફાર્ટ કરે છે તે જોવું રસપ્રદ છે.કોપર હેડ સ્નેક પ્રકારનો સાપ એવી રીતે વાછૂટ કરે છે કે નજીક ઉભેલાને એમ લાગે કે તે રડે છે. નજીક ઉભેલું કોઇ જોવા જાય તો તેને કરડે છે.

પ્રાણીઓ વાછૂટ કરે ત્યારે તેમાં મીથેન અને હાઇડ્રોજન જેવા મળે છે. મોટા ભાગના પ્રાણીઓ સોફ્ટ વાછૂટ કરે છે. તેના રેક્ટમમાં રહેલા મીની પેડ સાયલન્સરનું કામ કરતા હોય છે. દરિયાઇ જીવ સીલ વાછુટ કરે છે ત્યારે સૂકાઇ ગયેલી માછલી જેવી વાસ આવે છે. રુમમાં ઉભા રહેનારને બહાર નીકળી જવું પડે છે.હેરીંગ્સ(માછલીને પ્રકાર) વાછૂટ કરીને કોમ્યુનિકેટ કરતી હોય છે. 

હુમલાખોરને ડરાવવા તે સમુહમાં વાછૂટ કરે છે. મધપૂડા નજીક હની બેગર એ લાંબા શિયાળ જેવું પ્રાણી છે. તે તેની ગૂદામાંથી એવી તીવ્રવાસ વાળો ગેસ છોડે છે કે તેનાથી મધ માખીઓને ગૂંગળામણ થાય છે અને તે મધપૂડો છોડીને ભાગી જાય છે. હની બેગર તેનો લાભ ઉઠાવે છે. સોનોરન કોરલ સ્નેક પ્રકારના સાપ પોતાની વાછૂટની પ્રક્રીયાનો શસ્ત્ર તરીકે ઉપયોગ કરે છે. અચાનક આવતા હુમલાખોરથી બચવા તે જોરથી વાછૂટ કરે છે.

અવાજ સાંભળીને હુમલાખોર ડરીને જતો રહે છે.પાદવાની મોટા ભાગની ક્રીયા દરમ્યાન ઉત્પન્ન થતા ગેસમાં હાઇડ્રોજન, કાર્બન ડાયોક્સાઇડ, નાઇટ્રોજન અને સલ્ફયુરસ ગેસ હોય છે. વાછૂટથી આવતી ગંધ પાછળ આ સલ્ફયુરસ ગેસ જવાબદાર છે. પરંતુ વિજ્ઞાાનીઓ કહે છે કે તેમાં મિથેન પણ હોય છે. અક્પીરીમેન્ટલ બાયોલોજી જર્નલના લેટેસ્ટ ઇસ્યુમાં લખ્યું છે કે ૩૦ ટકા જેટલો મિથેન તો માસાહાર માટે વપરાતા પ્રાણીઓ જે છોેડવા ખાય છે તેમાથી ઉત્પન્ન્ થાય છે. ઇપીએના જણાવ્યા પ્રમાણે ગાય સૌથી વધુ મિથેન બહાર કાઢે છે.

એક અંદાજ પ્રમાણે ગાય રોજ ૫૫૧થી ૧૧૦૦ પાઉન્ડ જેટલો મિથેન બહાર કાઢે છે. બકરાઓ તેના સ્ટૂલમાં,વાછૂટથી અને શ્વાસ મારફતે મોટા પ્રમાણમાં મીથેન છોડે છે. પ્રાણીઓની વિવિધ જાત વિવિધ માત્રામાં વિવિધ ગેસ છોડે છે.૨૦૧૫માં સિંગાપુરના એક વિમાનનું ફરજીયાત લેન્ડીંગ કરાવાયું હતું. કેમકે તેમાં રહેલા બકરાની વાછૂટની સ્મેલને લોકો જોખમી ધૂમાડેા સમજી બેઠા હતા. નાસાના ગેડાર્ડ ઇન્સટીટયુટે લખ્યું છે કે ડુક્કર વર્ષે ૩.૩ પાઉન્ડ જેટલોે મિથેન બહાર કાઢે છે જ્યારે ઘેટું ૧૮ પાઉન્ડ મિથેન કાઢે છે. ધોડો દર વર્ષે ૪૫.૫ પાઉન્ડ જેટલો મિથેન બહાર કાઢે છે.

ઇન્ટરનેશનલ એલીફન્ટ એસોસીએશનના જણાવ્યા પ્રમાણે હાથી જે મિથેન કાઢે છે તેનાથી કાર ૨૦ કિ.મીટર ચાલી શકે છે.ઉધઇ નાનું જીવાણું છે તે પણ મોટી માત્રામાં મિથેન છોડેેે છે. તમીળિનાડુ એગ્રીકલ્ચર યુનિવર્સિટીના અનેવીયોરમેન્ટ સાયન્સ જર્નલમાં લખ્યું છે કે પ્રાણીઓ ધ્વારા બહાર કઢાતા ગેસની કુલ માત્રામાં પાંચ ટકા મિથેન ઉધઇનો હોય છે. ખાતર બનાવતી કંપની રેન્ટોકીનના જણાવ્યા અનુસાર વંદા પણ મિથેન ગેસ કાઢે છે. તમે ક્ેટલી વાછૂટ કરો છેે તે તમારા ડાયટ પર આધારીત હોય છે. દરેક વાછૂટમાં અંદાજે ૧૧૦ મીલીલીટર ગેસ છૂટતો હોય છે. ફાર્ટ-વાછૂટ-પાદવું વગેરે માત્ર રમૂજ પુરતા નથી પણ તેની પાછળનું વિજ્ઞાાન બાળકોને સમજાવવા જેવું છે. થ્રી ઇડીયટ ફિલ્મનો પેલો રમૂજી ડાયલોગ યાદ છે ને ?

ઉત્તમ ડડ ડટાડટ પાદમ્

મધ્યમ પાદમ્ ઠુચુક ઠુચુક

ખનીસ્તમ્ પાદમ્ થીડુથી થીડુથી પાદમ

સુરસુરીયું પ્રાન ખતમ

Tags : 

Menaka-Gandhi

Samvedna